Fraudebestrijding: het FAVV ontdekt frauduleuze praktijken in de tonijnindustrie

Eind 2020 voerde het FAVV een speciale controleactie op tonijn. Tijdens de actie werd nagegaan welke (en hoe frequent) frauduleuze technieken worden uitgevoerd die de bederfelijkheid van tonijn verbergen om het product verser te laten lijken. Voor de eerste keer heeft het FAVV de behandeling met koolstofmonoxide aan het licht gebracht. Deze techniek om tonijn te roken is verboden in Europa. Pogingen om te frauderen zullen er altijd zijn en fraudetechnieken evolueren voortdurend. Naar aanleiding van de resultaten van de actie gaat het FAVV over tot 5 concrete acties.

2 juni 2021

Door de trend van sushi en sashimi is de consumptie van verse tonijn de laatste jaren alomtegenwoordig. Deze voedseltrend levert inspiratie op voor fraudeurs. Zij deinzen niet terug om de volksgezondheid in gevaar te brengen om een financieel voordeel te bekomen.
Fraudeurs zorgen ervoor dat de tonijn zijn rode kleur behoudt waardoor deze langer vers lijkt. Hierdoor wordt de bederfelijkheid van de tonijn verborgen maar ondanks de toepassing van deze technieken wordt dit proces niet vertraagd. De consument wordt bedrogen en riskeert een voedselvergiftiging.

Speciale actie “Tonijn 2020”: opvangen van fraudesignalen

Door deze actie kan een overzicht worden gemaakt van de verschillende fraudetechnieken die worden gebruikt om tonijn te bewerken: het toevoegen van kleurstoffen, nitrieten of nitraten, de tonijn roken met behulp van koolstofmonoxide, enzovoort. Op die manier kunnen, indien nodig, de controles op het terrein worden aangepast.

De speciale actie sluit aan bij andere acties die reeds door het FAVV worden uitgevoerd (controles die verlopen volgens het controleprogramma, speciale acties) of die op Europees niveau worden gecoördineerd. Zo zijn er bijvoorbeeld de OPSON-acties, waar meer bepaald bij OPSON VII (december 2017-maart 2018) in heel Europa 51 ton tonijn in beslag werd genomen.

De actie Tonijn 2020 werd gecoördineerd door de Nationale Opsporingseenheid (NOE) van het FAVV, in samenwerking met de controleurs van elke lokale controle eenheid (LCE) van het FAVV.

Resultaten van de speciale actie “Tonijn 2020”

Tussen de maanden september en december 2020 nam het FAVV 45 stalen in heel België. Zowel bij detailhandels (verse en diepgevroren tonijn) als bij groothandelaars (diepgevroren tonijn). Producten kunnen op verschillende parameters worden geanalyseerd, wat leidde tot 92 analyses tijdens deze actie.

De actie bracht twee verschillende illegale praktijken aan het licht en zorgde voor de inbeslagname van 79,244 ton tonijn. 92% van de niet-conforme producten werden geïmporteerd uit Azië.
Hoewel andere Europese landen in het verleden tonijn hebben ontdekt die werd behandeld met koolstofmonoxide, is het de eerste keer dat het FAVV bewijzen heeft gevonden voor het gebruik van deze techniek: 35,138 ton tonijn behandeld met koolstofmonoxide werd in beslag genomen. In 2019 waren de 17 stalen die werden genomen nog allemaal conform.

Voor elk niet-conform lot nam het Agentschap maatregelen: vernietiging of heruitvoer van de producten en een melding via het netwerk voor fraudebestrijding van de Europese Commissie (AAC-Food Fraud Network).

Parameter concentratie aan Histamine en via TVB-N (totale vluchtige-basestikstof)

15 stalen (allen conform)
De concentratie Histamine en TVB-N geven de versheid van het product aan

Parameter nitraten/nitrieten

25 stalen (13 conform/ 12 niet-conform)
Gebruikte techniek: injectie via naalden
Het gebruik van deze stoffen is ten strengste verboden bij vis, omdat de kleur van de vis behouden blijft en de natuurlijke afbraak wordt verborgen
Deze techniek is verboden in de Europese Unie

Parameter ascorbinezuur

29 stalen (13 conform en 16 niet-conform)
Antioxidantwerking (vertraagt de natuurlijke oxidatie)
Deze techniek wordt vaak gecombineerd met de toevoeging van nitrieten/nitraten, waardoor ook hier de natuurlijke afbraak wordt verborgen
De Europese wetgeving bepaalt een limiet voor dit additief (E300) in vis (max 300 mg/kg)

Parameter kleurstoffen die worden opgelost in water (amarant)

16 stalen (allen conform)
De kleurstof wordt gebruik om een levendige rode kleur te geven aan de tonijn (tonijn kleurt snel bruin)
Deze techniek is verboden in de Europese Unie

Koolstofmonoxide (CO)

6 stalen (1 conform en 5 niet-conform)
De tasteless smoke -techniek (roken zonder smaak en geur) geeft de gesneden tonijn een helderrode kleur, de kleur blijft lange tijd aanwezig
Het roken van vis (een techniek die aan de vis een ander sensorisch karakter geeft) is toegestaan en gereglementeerd, de tasteless smoke -techniek is dan weer verboden in Europa

Diepgevroren tonijn : zonder behandeling (links), met behandeling (rechts)

Vorming van histamine en risico’s voor de consument

Door nitraten en nitrieten te injecteren, kleurstof toe te voegen, koolstofmonoxide te gebruiken bij het roken van de vis,… verbergt men de oxidatietoestand van het product. De vis behoudt op die manier zijn rode kleur (tonijn kleurt normaal snel bruin) waardoor hij vers oogt. Deze technieken kunnen evenwel niet voorkomen dat de vis verder bederft waardoor de consument een voedselvergiftiging riskeert.

Histaminevorming in vis ontstaat tijdens het spierafbraakproces, wanneer bacteriën histidine (een aminozuur dat van nature in vis aanwezig is) omzetten in histamine. Sommige soorten, zoals tonijn, bevatten veel histidine en lopen daarom een groter risico op de ontwikkeling van hoge histaminegehalten, vooral tijdens de bewerking of opslag van de vis onder slechte omstandigheden (bv. opslag bij te hoge temperatuur of slechte invriesomstandigheden voor verse vis). De consumptie van vis met een hoog histaminegehalte kan bij gevoelige personen zeer onaangename reacties veroorzaken (rode vlekken, jeuk, blozen, branderig gevoel in de keel, hartkloppingen...), die kunnen leiden tot een anafylactische shock. De consumptie van levensmiddelen die histamine bevatten, vormt dus een ernstig gezondheidsrisico. Histamine wordt niet vernietigd door vis te koken.

De resultaten leiden tot 5 concrete acties voor het FAVV

Deze alarmerende resultaten zorgen ervoor dat het FAVV zijn fraudebestrijding bij tonijn verder zet aan de hand van 5 concrete acties:

De analyse op koolstofmonoxide wordt opgenomen in de routinecontroles van het FAVV (controleprogramma van 2021)
Verdere controle op de invoer van tonijn die afkomstig is uit derde landen (met een focus op producten waarbij ‘licht gerookt’ wordt vermeld op het etiket)
Bewustmaking van de consument: we willen de consument erop wijzen dat ze voorzichtig moeten zijn met te verleidelijke aanbiedingen. Een te felle kleur van tonijn betekent niet noodzakelijk dat de vis verser is. De consument kan steeds contact opnemen met het FAVV (via het meldpunt) wanneer hij twijfelt over de veiligheid van een product. Elke vraag of klacht wordt zorgvuldig behandeld door onze experten.
Waakzaam blijven en fraudesignalen opvangen: pogingen tot fraude zullen er altijd zijn en de technieken die worden gebruikt evolueren voortdurend. Het FAVV en de controleurs op het terrein blijven waakzaam en stellen hun kennis voortdurend bij.
Communiceren via een netwerk: informatie wordt uitgewisseld onder lidstaten die deel uitmaken van het netwerk voor fraudebestrijding van de Europese Commissie (AAC-Food Fraud Network). In dit netwerk speelt het FAVV een pioniersrol. Het FAVV neemt deel aan internationale acties voor fraudebestrijding, enz. Fraudeurs werken namelijk over grenzen heen.

David Clarinval, federaal minister van Landbouw:

"Deze speciale actie illustreert eens te meer de bijzondere inspanningen die het FAVV levert om alle vormen van fraude te bestrijden met het oog op een betere bescherming van de consument, maar ook van de gezondheid van dieren en planten. Deze bescherming wordt geboden aan de hand van de honderden routinecontroles die dagelijks worden uitgevoerd en door controles op ingevoerde producten. In 2020 heeft de nationale opsporingseenheid van het FAVV bijna 800 fraudedossiers behandeld. Al deze acties hebben één doel: de gezondheid van de consumenten beschermen".

Hélène Bonte

Woordvoerster, FAVV